De wereld moet duurzamer en de tijd dringt. Er zijn marktbrede en samenlevingsbrede omslagen nodig om de economie circulair en de samenleving toekomstbestendig te maken. Die omslagen of transities gaan niet vanzelf. Ze moeten vanuit visie aangejaagd worden, vaak tegen de markt in zoals met elektrisch rijden en gasloos bouwen. Dat aanjagen blijft nodig tot het punt dat het nieuwe voldoende schaalgrootte en economische levensvatbaarheid heeft, zoals inmiddels met zonnepanelen en biologische voeding. Omslagen vragen om een actieve overheid en om samenwerking tussen alle schakels van een (circulaire) keten.

Een belangrijke sleutel in deze samenwerking is zelforganisatie van ketengeledingen. Hebben alle geledingen van een keten een vertegenwoordiger dan kan de keten door achterbancommunicatie gemobiliseerd worden. Dan kunnen ketengeledingen samenwerken voor een innovatie, voor een herschikking van verdienmodellen, of voor nieuwe regelgeving.

Zelforganisatie van ketengeledingen (de producenten, de distributeurs, de consumenten, de recyclelaars, en ook de kennispartijen, de overheden en de dienstverleners aan de keten) is echter niet overal op orde. Aan de aanbodkant en bij de recycling zijn er mededingingsregels en is het vaak ieder voor zich. Aan de vraagkant is de relatieve aandacht voor de keten vaak minder en komt men er niet toe om de inkoopmacht te organiseren. Kennisgemeenschappen herkennen hun potentie als aanjager van transitie niet altijd. Tussen de geledingen spelen taal- en cultuurverschillen en verschillen in werkgebieden en werkmethode. Coalitievorming voor transitie is dus niet eenvoudig.

Een bijkomend probleem is dat kennisgemeenschappen en sectoren/branches geen rechtstreekse invloed in de politiek hebben. Ze zijn namelijk van zichzelf a-politiek of ze halen de kiesdrempel niet. Als ze bij de overheid iets gedaan willen krijgen zijn ze daarom aangewezen op lobby en adviesrollen, zowel op landelijk als provinciaal en gemeentelijk niveau. Ze staan daarmee als maatschappelijke geledingen ondanks hun transitiepotentieel op achterstand ten opzichte van ideologische geledingen, die getalsmatig dominant zijn. Dat is nadelig voor de transitie, want als er binnen een keten consensus is en als een overheid dat zou willen steunen, dan is diezelfde overheid afhankelijk van draagvlak hiervoor bij een grotendeels niet betrokken en niet ter zake kundig parlement.

Het parlementaire systeem met drie bestuurslagen, kiesdrempels en meerderheidsbesluitvorming stamt uit de 19e eeuw. Dit ‘huis van Thorbecke’ is van groot nut geweest voor het indammen van de sociale kwestie, maar het is niet berekend op de duurzaamheidskwestie van de 21e eeuw. In de circulaire economie is er behoefte aan coalitievorming tussen kennisgemeenschappen en sectoren/branches, meer dan op ideologie. Inspraakexperimenten zoals referenda en wijkraden zijn belangrijk maar veranderen het onderliggende systeem niet echt. Zonder experiment met coalitievorming tussen andere dan ideologische geledingen stagneert dan ook zowel de duurzaamheidstransitie als de democratische vernieuwing.

Nieuwe verbindingen tussen overheid en basis is het werkgebied van de vereniging Noorden Duurzaam. De vereniging is een netwerk van grote en kleine tafels voor alle mogelijke onderwerpen van duurzaamheid. Aan de ene kant zijn deze tafels democratische verzamelpunten van duurzame initiatiefnemers waar alles en iedereen aan kan meedoen: consumenten, ondernemers, adviseurs, zorg- en kennisinstellingen. Aan de andere kant zijn de tafels natuurlijke gesprekspartners van gemeenten en provincies. Het tafelnetwerk dat zo ontstaat is een nieuwe afspiegeling van de hele samenleving, met het karakter van een parlement. Zeg maar de tweede kamer van Provinciale Staten, of de tweede kamer van de gemeenteraad.

De tafels doen drie dingen. Elke tafel houdt 1) een toplijst bij van duurzaamheidskwesties binnen hun werkgebied en onderwerp. Dus: wat kan hier duurzamer. De toplijst wordt democratisch samengesteld: er kan over de volgorde gestemd worden. Vervolgens houden tafels 2) een toplijst bij van campagnes of projecten om die kwesties aan te pakken. Dat kunnen acties zijn van leden van de tafel, maar ook gezamenlijke projecten met andere tafels of programma’s van de overheid. Tenslotte houden ze 3) indicatoren bij zodat ze cijfers en grafieken hebben bij de kwesties en de projecten. Want wie zijn verhaal kan onderbouwen krijgt meer gedaan.

Voorzien van kwesties, projecten en indicatoren kunnen tafels leden werven en in gesprek gaan met andere tafels en met hun gemeente of provincie. Dan komen grotere projecten in beeld, waarin breder wordt samengewerkt voor samenlevingsbrede omslagen. Bijvoorbeeld onderzoeksprogramma’s, bewustwordingscampagnes, subsidieregelingen, ketenconvenanten, regelaanpassingen, onderwijsvernieuwing of andere belastingheffing.

Zo organiseert een tafel voor Fair Trade specialisten campagnes in de horeca, werkt een tafel van schoolbesturen met een gemeente aan energieneutrale schoolgebouwen, regelt een ketentafel voor beton het hergebruik van grondstoffen, adviseert een tafel van HR-specialisten overheden over duurzame inzetbaarheid, steunt een tafel van mobiliteitsspecialisten een initiatief voor een wijkvervoersbedrijf, etc. De combinatiemogelijkheden zijn onbegrensd en de democratische grondslag en ambitie van het tafelnetwerk maakt samenwerking tussen groot en klein eenvoudig en effectief.

In de tafelatlas is te zien welke tafels actief zijn voor de regio, de provincies, gemeenten, wijken en buurten in het Noorden. Er zijn vier soorten tafels. Om te beginnen thematafels voor specialisten en sectortafels voor ondernemers/bestuurders. Dit is de basis. Vervolgens zijn er ketentafels waarin thematafels en sectortafels samenkomen. Tenslotte is er per gebied één gebiedstafel waar alle tafels van een gebied samenkomen. In de atlas hebben de gebiedstafels een lijn naar de overheid, vanwege hun vertegenwoordigende functie.

De vereniging Noorden Duurzaam is het gezamenlijk dienstencentrum van de tafels. Tot het werkpakket hoort de ontwikkeling van de tafelatlas, het leveren van kosteloze webdiensten aan tafels (zoals een eigen homepage, ledenlijst, toplijsten van kwesties, projecten en indicatoren, mailsysteem, stemsysteem, etc.), financiële diensten tegen kostprijs (ledenadministratie, contributiefacturen, projectadministratie), en begeleiding. Noorden Duurzaam werkt samen met andere regionale duurzaamheidsnetwerken en met RVO in het rijksprogramma DuurzaamDoor, onder andere voor de ontwikkeling van een gezamenlijk ICT-platform voor tafelnetwerken.

Wat kunnen we hiermee?

Gemeenten en provincies die het fenomeen van tafeldemocratie willen onderzoeken of ermee willen experimenteren hebben meerdere opties:

• Oriëntatie. Nodig Noorden Duurzaam uit voor een lezing of een werkbijeenkomst.
• Ketentafel. Kies een product- of dienstketen die binnen het eigen werkgebied meerdere geledingen kent. Breng duurzame opinieleiders uit die geledingen. Verzamel en publiceer kwesties, projecten en indicatoren om als nieuw verzamelpunt op gang te komen en positie en achterban te verwerven. Vraag politici om de nieuwe ketentafel te coachen. Vraag Noorden Duurzaam voor kwartiermaken en faciliteiten.
• Tafelnetwerk. Voor een gemeentelijk of provinciaal tafelnetwerk is een eigen servicepunt praktisch, om voorlichting te geven aan initiatiefnemers voor tafels en projecten en om de gebiedstafel te ondersteunen. Noorden Duurzaam denkt graag mee.

Kosten en risico’s

Gebruik van de webfaciliteiten van Noorden Duurzaam door tafels is kosteloos. Het webplatform is momenteel een prototype (in afwachting van landelijke nieuwbouw) en de beschikbaarheid is niet gegarandeerd.

Bij gebruik van financiële diensten door tafels wordt een percentage van de geldstroom in rekening gebracht om de kosten van de vereniging te dekken. Er is geen vaste voet zodat tafels geen risico lopen. De percentages worden vastgesteld door de ALV van Noorden Duurzaam, dus tafels beslissen gezamenlijk over de omvang van hun dienstencentrum.

Tafels die een begeleider willen kunnen een eigen adviseurs inzetten of een adviseur vragen uit de pool van tafelbegeleiders van Noorden Duurzaam. Tarieven kunnen onderling worden afgesproken en kunnen dus uiteenlopen van pro deo tot marktconform. Eigen adviseurs kunnen bij Noorden Duurzaam de workshop voor tafelbegeleiders volgen.

Ureninzet vanuit de vereniging voor lezingen, bijeenkomsten of advies worden in rekening gebracht tegen 75 euro per uur excl. kosten.
Alle gebruik van kennis, diensten en materialen van de vereniging Noorden Duurzaam is voor eigen risico.

Kennis en digitale materialen worden verstrekt onder een Creative Commons licentie. Dat houdt in: kosteloos en onder bronvermelding onbeperkt verspreidbaar.

Contact

www.noordenduurzaam.nl
Of bel Peter A.J. Bootsma, peter.bootsma@noordenduurzaam.nl, 06 5374 8483