Over Noorden Duurzaam

Waarom Noorden Duurzaam

Noorden Duurzaam is een vereniging van overheden, bedrijven, instellingen en particulieren in Noord-Nederland die actief willen bijdragen aan de noodzakelijke versnelling van de duurzaamheidstransitie. De vereniging richt zich met name op het grensvlak van duurzame ontwikkeling en nieuwe democratie, ontwikkelt transitieconcepten en begeleidt experimenten met organisatiemodellen voor onder andere overheden, kennisnetwerken, ketenverduurzaming, wijkraden en burgerinitiatieven. Dit verschaft de leden inspiratie, materialen, ondersteuning en netwerk voor hun eigen projecten.

Waarom de leden dat willen loopt nogal uiteen:

• bijdragen aan een betere wereld;
• verantwoordelijkheidsgevoel;
• willen werken aan milieu;
• willen inzetten op sociale duurzaamheid;
• gericht zijn op economische ontwikkeling van de regio;
• groeikansen willen benutten;
• de boot niet willen missen;
• duurzamer willen leven;
• etc.

De vereniging maakt als collectief hierin geen keuze en staat open voor iedereen die de definitie van duurzame ontwikkeling van de Verenigde Naties (zie kader) onderschrijft. Deze definitie maakt vele interpretaties mogelijk en biedt ruimte aan tegengestelde conclusies. Windmolens, bijvoorbeeld, zijn die wel of niet duurzaam? En grootschalige landbouw? Is fossiele energie onmisbaar? Met de kennis van nu zijn definitieve antwoorden vaak niet te geven. Wat duurzaam is blijkt vaak pas op een veel langere termijn dan we nu kunnen overzien.

De vereniging is er daarom niet zozeer een plek waar stellige conclusies worden geformuleerd, maar meer een platform waar urgentiegevoel wordt gedeeld, waar in vele richtingen gezocht wordt naar nieuwe wegen, en waar samenwerking voor duurzame innovaties vorm en volume krijgt.

Ook in de doelstelling van de vereniging klinkt dat door. Het doel is niet het versnellen van duurzame ontwikkeling, want dat is het werkterrein van de leden. Het doel is: versterken van de leden in hun streven naar duurzame ontwikkeling. Concreet: leden in staat stellen samen te werken voor een groter marktaandeel van duurzame producten en diensten in de regio, en leden in staat stellen om onderlinge samenwerking voor duurzame ontwikkeling sneller op te schalen.

Gedeelde waarden

In een vereniging trekken de leden samen op voor een gemeenschappelijk doel. Ze doen dat vanuit gedeelde waarden. Het is goed die waarden te benoemen want dat bevordert de gemeenschapszin en het waarderen van ieders inzet. Voor Noorden Duurzaam is in deze richting een verkenning gedaan, aan de hand van de mindmap-methode Denkspoor. Dat resulteert in een overzicht met niet alleen waarden, maar ook bronnen die deze waarden voeden, houdingen waarin waarden gepraktiseerd kunnen worden, oefeningen waarmee het aannemen van die houdingen een tweede natuur wordt, en verbindende argumentatielijnen.

Voor een heterogene vereniging als Noorden Duurzaam kan dit helpen om de vele inspiratiebronnen in beeld te brengen en te verbinden met de centrale waarde van regionale duurzame ontwikkeling. Verder kan dit helpen om het niet bij mooie woorden te laten maar om gedeelde waarden in te bouwen in de houdingen, cultuur en routines van de vereniging. Dus om waarden te praktiseren. Dit denkspoor is overigens niet compleet of definitief (zo het dat ooit kan zijn) en het is nog niet vastgesteld door de ALV.

Werkwijze

Vanwege de grote diversiteit in het ledenbestand en vanwege de uiteenlopende motieven van leden kan op vele manieren gebruik worden gemaakt van en bijdragen worden aan de vereniging. Bijvoorbeeld:

• de vereniging steunen door lid te zijn, zonder verder actief te zijn;
• de vereniging en de website benutten als kennisbron of publicatiekanaal;
• inspiratie opdoen aan een van de vele tafels;
• de vereniging benutten voor ketensamenwerking;
• de vereniging benutten voor samenwerking aan duurzame innovatie;
• vrijwilligerswerk of betaalde opdrachten doen voor de vereniging, bijvoorbeeld begeleiding van tafels;
• etc.

Hierbij geldt: alles is goed zolang het niet strijdig is met het doel van de vereniging. Er is geen verplichting om aan tafels of activiteiten deel te nemen. Instappen en uitstappen is eenvoudig, doe wat je past is het motto, alle bijdragen zijn welkom en iedere mening telt. Het is een opstelling die past bij een vereniging die er is voor een maatschappelijke beweging waarin de energie van onderop komt.

Transitietafels: achtergrond van het concept

De kern van de vereniging wordt gevormd door een aanzienlijk aantal tafels. De tafels zijn gespecialiseerd in thema's, sectoren, ketens of gebieden. Ze zijn regionaal of hebben een kleiner werkgebied. Ze zijn uniek, democratisch georganiseerd en worden begeleid vanuit de vereniging. Ze werken onderling samen aan projecten.

Samenwerkingsprojecten zijn aan de orde van de dag. Bij opstarten van samenwerkingsprojecten voor regionale ontwikkeling is er vaak een initiatiefnemende organisatie die een doel voor ogen heeft. Deze organisatie zoekt partners en vormt zo een projectstuurgroep. Bij voorkeur in een triple helix driehoek met overheden, ondernemers en onderwijs/onderzoek want dat bevordert een snelle start en professioneel management.

Naast vele voordelen heeft deze strategie ook nadelen. Zo zijn de gevormde samenwerkingsverbanden niet altijd eenvoudig uit te breiden. Vergaderen met pakweg 6 partijen gaat nu eenmaal eenvoudiger dan met 16 of 26. Uitbreiding gaat ten koste van overzicht en bestuurbaarheid. Aanbrengen van hiërarchie kan helpen maar beperkt ook de zeggenschap van de deelnemers en ligt vanuit de gekozen startpositie niet altijd voor de hand. Deze rem op uitbreiding beperkt het maatschappelijk bereik van het project.
Een ander, hiermee samenhangend nadeel is dat projecten die op deze wijze ontstaan vaak een beperkt aantal disciplines in huis hebben. Juist bij projecten voor duurzame ontwikkeling breekt dit op, want daar is het doel juist om rekening te houden met een breder spectrum van invalshoeken en belangen. Kort samengevat: people, planet, profit; hier en elders; nu en later.

Mede vanwege deze nadelen is er de laatste jaren in algemene zin meer aandacht gekomen voor multi-stakeholder benaderingen en nieuwe vormen van democratie zoals delegative democracy / liquid democracy. Noorden Duurzaam trekt deze lijn door naar samenwerkingsprojecten voor duurzame ontwikkeling, en introduceert een nieuwe werkvorm die zowel verbreding als opschaling eenvoudiger maakt. De kern van de werkvorm is een netwerk van gespecialiseerde 'tafels' waaraan de leden van de vereniging kunnen deelnemen. De tafels zijn verenigingen binnen de vereniging, zijn eenvoudig en goedkoop op te richten, zijn uniek naar onderwerp en werkgebied, worden democratisch bestuurd en vanuit de vereniging professioneel begeleid. Ze kosten de initatiefnemers daardoor weinig tijd. Er zijn tafels voor vele thema's, sectoren, ketens en gebieden en ontbrekende tafels zijn gemakkelijk in te stellen. Bestaande netwerken kunnen onder eigen vlag aansluiten als tafel, en een positie innemen tussen de andere tafels. De vereniging is dus van alle markten thuis.

Voor het opstarten van samenwerkingsprojecten voor regionale duurzame ontwikkeling kan nu een andere stategie gevolgd worden. Een organisatie met een doel voor ogen sluit zich aan bij een tafel, vindt daar collega-experts en kan met hen tot een consensus komen over een projectidee. De voorzitter van de tafel kan zich nu namens zijn of haar achterban richten tot de voorzitters van alle andere tafels, met de vraag welke tafels aan het projectidee zouden kunnen bijdragen. De belangstellende tafels vormen een projectstuurgroep, brengen budget in (primair uit contributie, mogelijk aangevuld met sponsorbijdragen en subsidies), en doen ieder hun eigen achterbancommunicatie. Tafels kunnen op deze wijze in wisselende coalities bij meerdere projecten betrokken zijn.

Deze werkwijze maakt projecten uitbreidbaar, want de tafels kunnen los van het project leden werven, hun contributie of een deel daarvan inbrengen in het project, en hen daarin vertegenwoordigen. De consultatie van alle tafels over projectideeën bevordert bovendien dat relevante disciplines zich melden en aansluiting krijgen. Voorbij de triple helix kan zo ook de vraagzijde (consumenten, patiënten, burgers, particulieren) in projecten participeren, via een tafel die ze vertegenwoordigt.

Beperkingen zijn er uiteraard ook. Zo is het toepassingsgebied begrensd: projecten voor categorale belangen (bewustwording, transparantie, standaardisatie, marktwerking, gebiedsontwikkeling, sociale rechtvaardigheid, open source, onderzoek) maken meer kans dan projecten voor een individueel belang (closed source innovaties, eigen marktaandeel, eigen werkgelegenheid, individuele voorkeursposities). Een ander punt is dat democratie niet altijd geassocieerd wordt met slagvaardigheid. Daar staat tegenover dat de tafels door hun focus en werkgebied relatief homogene groepen zijn die eenvoudiger een karakter als opinienetwerk kunnen ontwikkelen. Er kunnen dus juist per tafel heel duidelijke opvattingen ontstaan, en confrontaties daartussen. Dit kan het werk van de tafelbegeleiders en tafelbestuurders politiseren, bijbehorende competenties vragen, en interessante uitdagingen bieden.

Er valt nog heel wat te leren over en de ontwikkelen aan dit concept van samenwerkende tafels. De vereniging zet daarop in door actief terugkoppeling te verzamelen uit de tafels en de projecten, onderzoek te doen naar ervaringen elders, en door deze kennis te verwerken in open source publicaties en door te geven in de Cursus Tafelbegeleiders.

Meer over tafels

Historie van de vereniging

Hieronder een samenvatting van de recente historie van Noorden Duurzaam.

• Maart 2012: CODIN organiseert een adviesgesprek over de toekomst van CODIN. Er zijn positieve ervaringen met ketenverduurzaming. Geadviseerd wordt te verbreden en op te schalen.
• Medio 2012 en najaar: ontwikkelen van een globaal concept en bijeenbrengen van een projectgroep.
• Vanaf begin 2013: tour d'horizon langs besturen en directies van grotere organisaties in Noord-Nederland. Het concept wordt aan de hand van de gesprekken doorontwikkeld. In deze periode ontstaat het idee van een vereniging, de naam Noorden Duurzaam, en het concept van de 'opschalingsmotor'.
• 19 september 2013: alle gesprekspartners worden uitgenodigd voor een presentatie van de resultaten. Het oprichten van de vereniging krijgt vrijwel unanieme steun. De projectgroep wordt gevraagd door te gaan als oprichtingsbestuur. Agenda, powerpoint, groeidocument, verslag.
• 19 november 2013: de statuten zijn klaar en passeren bij notaris Broekema Nielsen. Er is nu een bestuur, een RvT en een coördinator. Ondertussen wordt gewerkt aan de eerste tafels, demonstratieprojecten, de website en de administratie.
• 26 februari 2014: eerste informatiebijeenkomst voor tafelbegeleiders.
• 13 november 2014: eerste Algemene Ledenvergadering. Op deze dag wordt ook het 100ste lid ingeschreven.
• 2015 en 2016: Er wordt veel werk verzet om tafels en projecten te starten en een interne organisatie op te bouwen. Er komen enkele opdrachten van overheden waarmee kwartiermakers aan het werk kunnen. Subsidieaanvragen leveren echter niets op. De professionalisering loopt hierdoor vertraging op.
• 26 januari 2017: vijfde Algemene Ledenvergadering. Er zijn 180 leden en 37 startende en actieve tafels.
• 19 juli 2017 en 21 november 2017: Twee ALV's worden besteed aan financiële problemen en visieverschillen binnen de vereniging. Het spitst zich toe op de vraag of moet worden ingezet op projecten of op ontwikkelen van infrastructuur voor tafelnetwerken. De ALV kiest voor het laatste. Een nieuw bestuur begint met de uitwerking.
• 1 januari 2018: eerste testversie van de Tafelatlas.
• 18 april 2018 ALV: groen licht voor de doorontwikkeling van de vereniging naar een tafelnetwerk met eigen ondersteunende functies.
• 24 mei 2018 Presentatie van een vooronderzoek naar een landelijk webplatform voor tafelnetwerken, uitgevoerd samen met andere netwerken in Nederland, met steun van het rijksprogramma DuurzaamDoor.
• 11 september 2018: Noorden Duurzaam en RUG schrijven een voorstel voor een meerjarig onderzoeksprogramma naar tafeldemocratie.
• september 2018: start van het project Veldtest Tafelatlas.
• 2019: (nog invullen)
• maart 2020: proefversie van een essay over tafeldemocratie.
• mei 2020: eerste prototype van een werkvormenkaart in de Tafelatlas.
• juli 2020: brainstorm over de toekomst van het landelijke programma DuurzaamDoor. Uitwerking in de richting van een landelijk verband van transitiekennisnetwerken.

Meer historie

Documenten

Noorden Duurzaam publiceert de volgende eigen en aangereikte documenten als open source. Dat wil zeggen dat ze onder bronvermelding onbeperkt gebruikt en verspreid mogen worden, en dat Noorden Duurzaam of de oorspronkelijke auteur geen aansprakelijkheid accepteert.